De definitie van individuele en collectieve schuld

Men kan inconsistent gebruik van het begrip collectieve schuld waarschijnlijk het beste vermijden door zich goed te realiseren dat er alleen maar sprake van collectieve schuld kan zijn wanneer die kan worden teruggevoerd op een collectieve daad. Om de reeds gegeven voorbeelden nog eens te gebruiken: wanneer twee personen samen een bank beroven is er sprake van een collectieve daad, maar wanneer twee personen onafhankelijk van elkaar ieder een fiets stelen hebben ze wel beide schuld, maar berust die niet op een collectieve daad en is er dus ook geen collectieve schuld. Men kan verder verwarring voorkomen door zich consequent te houden aan twee onderscheidingen: (1) het onderscheid tussen de schuld van personen en de schuld van landen (2) het onderscheid tussen individuele schuld en collectieve schuld. Men krijgt dan vier vormen van schuld, waarvan in de volgende tabel voorbeelden zijn gegeven.

individueel collectief
personen - één persoon steelt een fiets
- meerdere pesonen stelen onafhankelijk van elkaar een fiets
- twee of meer personen beroven samen een bank
- twee of meer dronken personen vernielen samen bij een escalerende vechtpartij een gelagkamer (wisselwerking)
landen - land A valt land B aan
- meerdere landen vallen onafhankelijk van elkaar een ander land aan
- twee of meer landen vallen samen een ander land aan
- twee of meer landen raken samen al escalerend in oorlog (wisselwerking)

Opmerking 1. Wanneer meerdere partijen (personen of landen) gezamenlijk een misdaad uitvoeren doen ze dat in een proces van onderlinge wisselwerking. Wanneer bijvoorbeeld twee personen samen een bank beroven bestaat die wisselwerking uit het in goede harmonie plannen en uitvoeren van de misdaad. Maar wanneer twee personen slaags raken in een café en daarbij het interieur vernielen bestaat die wisselwerking uit vijandig (en escalerend) op elkaars daden reageren. Op vergelijkbare wijze vervallen in een oorlog de strijdende partijen van kwaad tot erger.

Opmerking 2. Naast een juridisch bestaat er ook een religieus begrip collectieve schuld. Dit heeft betrekking op een zondeval die de mensheid als geheel in een staat van schuld zou hebben gebracht. Hoewel dit begrip van een heel andere orde is dan het juridische begrip collectieve schuld heeft kan het wel een grote het wel een grote morele betekenis hebben, namelijk doordat het een mens bereid kan maken niet alleen te letten op de misdaden van anderen, maar ook op die van zichzelf.